Vuilbakroof bij een nochtans vrijgevige André Franquin en andere anekdotes

Yann geeft onomwonden toe dat Franquin hem het vak bijbracht. Hij werkte mee aan een aantal albums van Marsupilami voor Batem. 80% van de grappen die Yann voor die reeks bedacht, vielen niet in de smaak van de meester. Het mocht niet te uitleggerig worden en allerminst de indruk geven dat iemand gewoon slim uit de hoek wil komen. Franquin legde graag uit hoe er op een goeie manier verteld moest worden. "Op een keer trok hij zelfs aan mijn oor en zei me: 'Nee, meneer, dat is niet goed, je moet alles opnieuw doen'." 

Ook Batem kreeg zijn portie commentaren te slikken betreffende zijn tekeningen. Franquin hield niet van pretentieuze opschepperij via tekeningen die te vol zouden staan. De schikking van de prenten moest bescheiden, precies en kordaat zijn, terwijl de bondige dialogen niet over meer prenten onder te verdelen mochten zijn dan strikt noodzakelijk, de redevoeringen van de burgemeester van Rommelgem uitgezonderd. Dat comprimeren paste Franquin al toe bij Greg die uit een grap alle overtollige woorden schrapte en tot een beknopte tekst kwam. Greg gaf toe dat het resultaat beter was dan het origineel.

Franquin zocht voorbeelden liever in stille films van Laurel en Hardy. Zijn doel was om het publiek niet te vervelen. En die boodschap kreeg Yann elke keer te slikken als hij met nieuwe voorstellen kwam die Franquin niet bevielen. Franquin brak de suggesties tot de grond af elke keer hij vond dat Yann het de personages of het publiek lastig dreigde te maken. Hij zei soms onverstoord: "Ik las net je laatste gag. Die was echt stom." Maar zijn strenge, soms ontzettend harde uithalen naar de scenarist maakte hij steevast goed door met hem op restaurant te gaan, bij voorkeur met een Chinese keuken waar hij dol op was.

Ook Walthéry getuigt dat Franquin zich serieus kwaad kon maken, vooral als hij aan het verliezen was bij tafelvoetbal. Walthéry was zelf een begenadigd speler en dat liet hij merken. Franquin maakte zich op café verschrikkelijk kwaad als hij weer een spelletje aan het verliezen was. Hij kwam vervolgens tot bedaren en betaalde tot slot al lachend alle drankjes.

Toen Grailet als uitgever mee over de rechten waakte van Franquins werk, zorgde hij in 1992 ook voor de productie van pluchen Marsupilami's. Op de kermis van Luik doken er in diverse foorkramen namaakknuffels uit Azië op met een staart die rond ijzerdraad was gewikkeld. Dat was gevaarlijk, mocht een kind zich daaraan prikken. Grailet vroeg advies aan de advocaat van Peyo, die al met dezelfde problemen te maken kreeg. Maar een juridische actie zou minstens een drietal maanden in beslag nemen, terwijl de kermis na vijf weken alweer de hort op was. Gelukkig kende Grailet een politieofficier die van strips hield. Een week later bezochten twee agenten elke stand waar de namaakbeesten lagen. In enkele minuten tijd werden ze allemaal in beslag genomen. Uit dankbaarheid, en op verzoek van Grailet, tekende Franquin bovenstaande tekening voor de politieman die de actie op het getouw zette.

Maar aan de ingang van de kermis stond een officieel Marsupilamibeeld. Grailet vreesde dat de benadeelde foorkramers zich zouden wreken op het beeld. Er werd beslist om het beeld te laten weghalen om het naar een fontein in Charleroi te verhuizen. Een jaar later moest het beeld terug na klachten van de Luikse wijkbewoners. Ze vonden hun wijk al lelijk genoeg en ze wilden hun Marsipilamibeeld terug. Het staat er nog altijd.

Walthéry beweert dat Franquin in de rol van leraar geduldig kon zijn en uit vriendschap tekenaars uit de nood hielp door hun werk te corrigeren. Peyo beleefde slapeloze nachten, was een depressie nabij en brak zelfs in huilen uit omdat hij maar niet op de juiste look voor de Smurfin kon komen (zie ook dit artikel). Uit de honderden schetsen koos Franquin de uiteindelijke versie uit.

In andere gevallen kwam Franquin uit de hoek als een kwade De Mesmaeker. "Hij kon bijvoorbeeld in toorn ontsteken tegen nogal vervelende zaken als parkeermeters. Die haatte hij echt hartsgrondig. Hij ging er tegen tekeer. En daarna bedaarde hij weer. Eigenlijk was hij vooral een inwendig heel zenuwachtige man." Bij de persvoorstelling van een speciale Guust-uitvoering, waarin de parkeermetergags voorkwamen, kreeg hij van de burgemeester trouwens een parkeermeter cadeau die hij vervolgens in zijn bureau bewaarde. Hij kreeg er daarna nog één of twee, maar die werden geschonken door liefhebbers van zijn werk die de parkeermeters illegaal uit het straatbeeld ontvreemdden. Dat vond Franquin best grappig.

Franquin kon vooral op zichzelf kwaad worden. Als het niet lukte om een Marsupilami in de gewenste houding te tekenen, brak hij zijn potlood doormidden en trommelde dan woest op de tafel. Zoals veel tekenaars zag hij ook niet graag zijn eigen tekeningen uit het verleden terug. Daar zag hij enkel de fouten in. Niets was nog goed in zijn ogen. Behalve die ene keer toen Franquin voor een heruitgave van een album door een aantal oude pagina's bladerde en heel tevreden terugblikte bij een van de pagina's waar hij zich indertijd kostelijk bij amuseerde om die te tekenen. Vooral de details waarin hij zich uitleefde, brachten hem opnieuw aan het lachen. Met name een in de straat wandelend meisje dat hij had getekend, vond hij geslaagd. Dat meisje was volgens hem een hoertje.

Walthéry vult aan dat hij op erotisch gebied geen lessen te krijgen had van Franquin. Hij herinnert zich nogal scabreuze tekeningen van Ton en Tineke en Guust en juffrouw Jannie die hij tekende om bepaalde gezelschappen mee te amuseren. Die tekeningen maakte hij soms op papieren tafellakens op restaurant. Die werden zonder verwijl weer meegenomen, want er mochten geen sporen van overblijven. Slechts een aantal ondeugende tekeningen verlieten de privésfeer en raakten her en der gepubliceerd. Hieronder vind je zo'n vel met ondeugende schetsjes.

Zonder in details te treden heeft Grailet het over een aanslepende ruzie tussen Franquin en Will die Franquin als een vriend beschouwde en plots niet meer. Hij kon gemeen uit de hoek komen over Will, maar uiteindelijk maakten ze het weer goed. 

Een andere kwade bui werd veroorzaakt door dieven die het op de inhoud van zijn vuilnisbak gemunt hadden. Als Franquin niet tevreden was over een tekening, verfrommelde hij het papier en gooide het in de prullenmand dat vervolgens met het huisafval werd buitengezet. Dat gebeurde heel vaak en dat wisten bepaalde snoodaards ook. Bij het buitenzetten van de vuilnisbakken merkte Franquin regelmatig een op de hoek geparkeerde wagen op. Op een dag wilde hij uitzoeken waarom die wagen daar stond. Na het buitenzetten van de vuilnisbak verborg hij zich achter een haag om vast te stellen dat de voor hem mislukte tekeningen voor zijn neus geroofd werden en vervolgens via boekhandelaars werden doorverkocht. Een van die tekeningen heeft Yann gekocht. Het verschil tussen een geschonken en een prullenmandtekening is de handtekening die Franquin steevast bij een geschonken tekening plaatste. Om verdere diefstal te voorkomen, kocht hij een indertijd dure papierversnipperaar. De dieven moeten zich wel afgevraagd hebben of Franquin niet ineens paranoïde was geworden.

Tekenaars die culinarire uitvindingen op hun naam hebben staan, ondervonden tot hun scha en schande dat die in realiteit als een boemerang in hun gezicht terugkomen. Albert Uderzo heeft al menige maaltijd met everzwijn moeten verorberen. Als die niet goed genoeg is gebraden, smaakt het afschuwelijk, vertelde hij in een interview. Ook Franquin kreeg in een restaurant in het Zwitserse Sierre een degoutant gerecht voorgeschoteld. Al bij de eerste hap werd het een ongemakkelijk moment bij het complete gezelschap. De kok die uitleg kwam geven, schoof de schuld glimlachend op Franquin: "U hebt zonet uw beroemde kabeljauw met aardbeien, slagroom en pastis geproefd". Het volgende gerecht was gelukkig traditioneler en smakelijker.

Hoewel zijn soms lastige, nerveuze en veeleisende natuur voor zichzelf en anderen was Franquin een heel vrijgevig mens. Voor een meisje met een handicap tekende hij onderstaande, uitgebreide tekening. In andere gevallen schonk hij in overvoed originele pagina's. In een enkel geval zag hij het als een verplichting, waar hij zich achteraf helemaal niet goed bij voelde. Bij het bezoek van een belastingcontroleur kreeg Franquin te horen dat hij een boete zou moeten betalen. De controleur voegde eraan toe dat hij een bewonderaar was van zijn werk en dat hij veel strips verzamelt, maar nog geen originele pagina van Guust bezat. Franquin zag geen andere uitweg dan er een aan de fiscus te schenken.

Nadat Yann hem op een dag een aangekochte originele tekening voorlegde (die gestolen bleek te zijn uit zijn vuilniskbak) om te laten signeren, werd hij natuurlijk weer kwaad toen hij vernam hoeveel Yann ervoor had betaald. Nadat de bestolen tekenaar was uitgeraasd over gekke verzamelaars, stelde hij Yann voor om gelijk welke originele pagina te kiezen die hij dan mocht houden. Batem zat wat verder en keek al kwaad naar Yann, want dat voorstel had hij zelf nog nooit gekregen. Tijdens de lunch overwoog Yann welke plaat van Guust hij zou kiezen. Maar toen Franquin aan zijn vrouw Liliane meedeelde dat hij een pagina cadeau zou geven aan Yann, werd zij kwaad: "Maar André, denk nu toch eens na! Je hebt er al zoveel weggegeven! Denk aan je dochter! Denk aan je nalatenschap!" Yann zag zijn cadeau prompt door de neus geboord.

Omdat Franquin op bevel van zijn dokter op zijn gezondheid moest letten, keek Franquins echtgenote Liliane nauwlettend toe of haar man zijn dagelijkse dosis van de whiskyfles niet overschreed door lijntjes te plaatsen op de fles. Maar Franquin had naast zijn officiële fles ook een verborgen fles whisky. Van Willy Vandersteen is geweten dat hij met een glas whisky bij de hand kon doorwerken om zijn studiomedewerkers overdag aan het werk te kunnen zetten op basis van alle voorgeschetste pagina's die hij 's nachts had geproduceerd. Ook Peyo bleek een heimelijke whiskysnoeper te zijn. Na diens overlijden in 1992 spoelde een toilet niet meer door. De oorzaak was snel gevonden. In de spoelbak zat een fles whisky verstopt.

Niet alleen whisky kreeg Franquin aan het werk... of het hielp hem ontspannen. Bij het begin van zijn depressie was hij achterin de tuin in de weer om een meubel of een oud schuurtje (Yann herinnert zich dat detail niet meer precies) een opfrisbeurt te geven. Dat deed Franquin met een sterk product dat hij tijdens het gebruik ervan inhaleerde. Het maakte hem letterlijk ziek, maar uit die periode dateerden ook zijn eerste gags van Zwartkijken.

De depresieve periode hield aan tot hij een medisch wondermiddel gebruikte waardoor hij het leven weer van de zonnige zijde zag. Meermaals vroeg hij retorisch aan Yann waarom hij dat medicijn niet vroeger had gebruikt. Walthéry vult aan dat zijn depressie acht jaar duurde, maar hij dankzij dat medicijn in één week genezen raakte. Maar Walthéry gelooft niet dat het om een depressie ging, wel dat Franquin te veel werk aanvaardde. Volgens de tekenaar van Natasja ging het gewoon om een burn-out, een fenomeen dat toen nog niet was gekend.

Grailet leerde Franquin eind jaren 1980 pas na zijn officiële depressie kennen. De tekenaar kende van tot tijd tijd nog steeds neerslachtige buien, maar hij kon ook smakelijk grappen vertellen. Hij had nog veel ideeën voor gags, maar hij kwam er niet meer toe die op papier uit te werken. Dat maakte hem zenuwachtig, hij begreep maar niet waarom datgene wat hem aan het lachen bracht niet op papier werkte. Het aantal gags waar hij aan begonnen was, maar die hij niet voltooide, was groot. 

Tijdens zijn Zwartkijken-periode stopte de verstokte roker — hij rookte tot drie pakjes sigaretten per dag, zonder filter! — van de ene dag op de andere. Vervolgens ontpopte hij zich als een strijdlustige antitabaklobbyist. Om elke discussie te vermijden, rookte Yvan Delporte, die vaak samenwerkte met Franquin, zijn sigaretten enkel als Franquin het niet kon zien.

Ook Guust Flater was een regelmatige roker. Op de cover van zijn allereerste album ligt hij ook al te roken. Hieronder zie je de originele tekening van dit album.

De nijverheid die Franquin aan de dag legde en de extra's die hij in zijn tekeningen stopte om zijn lezers nog meer te plezieren en waar te geven voor hun geld, kenden hun tol. Op een dag merkte hij aan Yann op: "Ik ben te vrijgevig, het vermoeit me. Ik zat altijd aan mijn tekentafel en zag mijn dochter niet opgroeien. Als ze 's morgens opstond, was ik al weg. Als ik 's avonds terugkeerde, sliep ze al." Toen Yann zijn eerste kind kreeg, herhaalde Franquin zijn grootste spijt: "Bega niet dezelfde stommiteiten, kijk naar je kinderen, speel met hen, breng tijd met ze door, of je krijgt er je hele leven spijt van."

Bron: Sophie Flamand / Jean-Pierre Fuéri / Frédéric Vidal — Casemate 98, december 2016

Foto: © Frederic Reglain / Gamma-Rapho via Getty Images