Een deken van strips over de Atlantikwall

Marcel Rouffa tekende speciaal voor de expo Getekende Oorlog een vijftigtal figuren die her en der in het landschap of in de bunkers te zien zijn. Ze geven wat leven aan het tentoongestelde afweergeschut en het gevaar van weleer. Hij tekende ook de strip Victor's Oorlog: 4 Bange Jaren aan de Kust, die enkel in de museumshop te koop is tegen 5 euro. Het album is beschikbaar in vier talen. Alle teksten van de expo in open lucht zijn ook viertalig.

Rouffa overhandigde zijn album eigenhandig aan Bart Tommelein, de burgemeester van Oostende. Het 48 pagina's tellend album, inclusief historisch dossier, voert de Oostendse jongen Victor op. Hij wordt tijdens de Tweede Wereldoorlog al snel geconfronteerd met de Duitse bezetter die in mei 1940 Oostende inneemt. De jongen moet met zijn moeder en grootvader overleven in oorlogstijden. Dat is niet altijd even gemakkelijk, al beleven ze ook mooie momenten. In de vier jaar durende bezetting groeit Victor op in een stad aan zee, waar hij te maken krijgt met honger, winterse kou en luchtbombardementen.

Het provinciedomein Atlantikwall Raversyde lokt jaarlijks meer dan 100.000 bezoekers en is daarmee de best bezochte "attractie" van Oostende. Het is een van de best bewaarde delen van de Duitse verdedigingslinie met meer dan zestig bunkers, open en ondergrondse gangen, observatieposten en geschutsopstellingen. De Batterij Aachen is de best bewaarde Duitse kustbatterij uit de Eerste Wereldoorlog. De fototentoonstelling Atlantic Wall van Stephan Vanfleteren hoort bij het permanente expogedeelte.

Daar is nu een groot gedeelte aan stripaanwezigheid bijgekomen, verspreid over het hele domein. Voor kinderen is er een wedstrijdgedeelte aan gekoppeld waarbij ze informatie moeten verwerken en met stickers een wedstrijd moeten oplossen. We sloegen enkele van de enthousiast zoekende kinderen gade, op sleeptouw genomen door hun ouders, die al even geestdriftig naar oplossingen zochten. De concentratie onderbraken de kinderen zelf meermaals door luidop het refrein van Joost Kleins lied Europapa te zingen.

Op de dag van de opening was er ook een workshop striptekenen en een tent waar ze maskers van stripfiguren konden maken, terwijl rondlopende poppen van Suske, Wiske en Jommeke voor extra vermaak moesten zorgen. De workshopleider, een Nederlander die in Wallonië woont, fluisterde ons toe dat die poppen hem bang maken.

Op het domein staat ook het huisje van prins Karel, de tweede zoon van koning Albert I. Op 20 september 1944 werd Karel regent van België nadat de Duitsers zijn broer, koning Leopold III, deporteerden. Die functie bekleedde hij tot 21 juli 1950, omdat de rol van Leopold III tijdens de oorlog niet in goede aarde viel bij een groot deel van de bevolking. Dat leidde naar de koningskwestie waarbij een referendum over zijn rechtmatige terugkomst moest oordelen. Over die kwestie waren in heel wat stripverhalen uit die tijd knipogen te lezen. Willy Vandersteen en Marc Sleen lieten via Suske en Wiske en Nero, in de katholieke kranten waarin beide reeksen liepen, hun voorkeur voor een "ja" op het referendum doorschemeren. De kwestie leidde tot rellen en nog net geen burgeroorlog. Hoewel het referendum nipt in zijn voordeel uitdraaide, trad Leopold af ten faveure van zijn zoon Boudewijn.

Karel brak met zijn familie, trok zich terug aan de kust en legde zich toe op het schilderen van portretten en vergezichten onder de naam Karel van Vlaanderen. Verschillende werken zijn te zien in het goed onderhouden huisje vlak naast de ingang van het provinciedomein.

De pancartes van Marcel Rouffa's figuren en de panelen met de aan de hand van stripfragmenten uitgelegde thema's vertellen een chronologisch parcours van de bezetting en het verzet tot de bevrijding.

In een van de bunkers tref je een opstelling met tekeningen uit de stripreeks Kinderen in het Verzet, door Benoît Ers en Vincent Dugomier. De organisatoren hebben duidelijk honderden strips gelezen om de troeven ervan uit te spelen. In dit geval liggen op de grond tientallen gecodeerde boodschappen verspreid van Lynx, de verzetsgroep die de kinderen in de stripreeks runnen.

Voor de inrichting van een andere bunker sprak organisator Patrick Mortier vrienden uit het stripmilieu aan om exclusieve illustraties te tekenen. Ze zouden stuk voor stuk ex librissen kunnen zijn of samen een mooie portfolio kunnen vormen. Een schets van Sam door Jan Bosschaert is metersgroot uitvergroot. Charel Cambré (Suske en Wiske Junior), Merho (de Kiekeboes), Dirk Stallaert (Nero), Jean-Pol (Sammy), Philippe Delzenne (Jommeke), Hec Leemans (Bakelandt) en Luc Morjeau (Suske en Wiske) leverden elk een illustratie. De jaartallen die erbij staan, van 2021 tot 2023, verraden dat deze expo een paar jaar voorbereiding heeft gekost.

Het stripgedeelte overtuigt bezoekers met een striphartje. Ook wie gefascineerd is door oorlog, luchtvaart en geschiedenis in het algemeen wordt aangesproken door diverse secuur ingerichte bunkers. Je krijgt er duidelijk te zien hoe soldaten en officieren er hun dagen doorbrachten. Tussen wapens, munitie, gereedschap, propaganda en dagelijkse gebruiksvoorwerpen herinneren foto's van het thuisfront of net zo goed pin-ups in kleerkasten ons eraan dat de soldaten ook gewoon mensen waren.

Opnieuw een verrassing. Een vrije interpretatie plaatst bekende stripfiguren op historische foto's. Zo verzeilen de striphelden en -heldinnen in een compleet andere context: de Rode Ridder die tevergeefs met zijn zwaard afweergeschut aanvalt, een wulpse Fanny tussen twee nazibewakers, XIII als nazi-officier of Thorgal die een persoonlijke toets geeft aan verdedigingsobstakels.

Wie even pauze wil nemen, kan in een hangmat liggen. Getuigenissen van oorlogsslachtoffers worden ondertussen voor je ogen geprojecteerd. Je raakt er niet relaxed van.

In ondergrondse tunnels duiken af en toe soldaten op. Gelukkig zijn ze van beschilderd hout en houden ze je niet tegen. Het afdalen van trapjes in donkere gangen is soms gevaarlijk zonder houvast aan leuningen. Wie last heeft van claustrofobie blijft best buiten. Langere mensen gaan er letterlijk gebukt. Het versterkt allemaal de oncomfortabele omstandigheden van toen.

Naast een van de bunkers staan bloemen die met kogelhulzen zijn gemaakt. Die staan ook verspreid in de bunker zelf waarin een metersgrote illustratie van Adolf Hitler tussen een hoop stripfiguren is te zien. Jan Bosschaert maakte er mooi werk van.

D-day in Lego voorwaar. Niet alleen in een vitrine, maar ook als een filmpje met Lego-figuurtjes tijdens de landing met tal van oorlogsgeweld.

In verschillende bunkers staan grote tv-schermen opgesteld waarop animaties te bekijken zijn. Vincent Bal maakte speciaal voor het domein een filmpje met zijn intussen wereldberoemd geworden Shadowology. Met verschillende alledaagse voorwerpen ging hij aan de slag om de schaduw ervan te verweken in allerlei illustraties met oorlogstaferelen of vrolijker onderwerpen.

Wie slechts een snelle blik werpt in een van de donkere bunkers let niet op de bedrukking van de bedden die aan weerskanten bevestigd zijn. Daarop staan fragmenten uit strips als Philippe Jarbinets Airborne 44, Marvano's Berlijn of Berentand van Alain Henriet en Yann. Ook Marcel Rouffa's werk is hier vertegenwoordigd.

Op het einde van het parcours overvalt je de opluchting dat de werkelijke oorlog tot een einde kwam. Panelen van feestvierende burgers tijdens de bevrijding brengen je in een licht feestgedruis.

De openluchtexpo Getekende Oorlog loopt nog tot 11 november 2024 en is inbegrepen in het toegangsticket tot het Provinciedomein Atlantikwall Raversyde.

Tegelijk met deze expo lopen er nog twee andere tijdelijke tentoonstellingen. Passend in het Ensorjaar maakte de Kunstacademie aan Zee drie reconstructies van werken van James Ensor die tijdens de Tweede wereldoorlog werden vernietigd. Je kan de reproducties bewonderen in een bunker die tijdens de oorlog dienst deed als verpleegpost. In de stemmig verlichte bunker moet je even opletten waar je je voeten zet omdat de ruimte is gevuld met rook.

Voor het project James Baron Ensor fotografeerde Lieven Neirynck tien baronnen en tien baronessen met een object dat voor hen betekenisvol is. Neirynck ontwikkelde daarvoor een speciale fotografietechniek. De portretten zitten verstopt achter op houten deurtjes gegraveerde wapenschilden. De gefotografeerde edellieden zijn Ingrid de Jonghe, Kristien de Mulder, Anne de Paepe, Mia Doornaert, Diane Hennebert, Hilde Kieboom, Hilde Laga, Carla Molenberghs, Christine van den Wyngaert, Jenny van Lerberghe, Peter Karmeliet, Sidi Larbi Cherkaoui, Stijn Coninx, Bert de Graeve, Philip Heylen, Peter Piot, Michel Pradolini, Jan Raes, Pieter Timmermans en Piet Vanthemsche. Verschillende onder hen waren aanwezig op de opening van de expo's.

Tussen al die edellieden liep ook nog plebs rond, striptekenaars bijvoorbeeld. Op de derde foto hieronder herken je van links naar rechts de heren Ivan Adriaenssens, Philippe Delzenne, Marcel Rouffa, Mario Boon en Patrick Van Oppen met enkele van hun gemalinnen. In de museumshop zijn diverse toepasselijke oorlogsstrips te koop, evenals het hogere vermelde gloednieuwe album Victors Oorlog.

Surf ook naar www.raversyde.be voor alle praktische info.