Rob van Bavel
“Ik wil een echte bijdrage leveren met mijn werk als uitgever. Dat verdient ook het publiek."
tekst: Dai Heinen
Recent verscheen na vijfentwintig jaar het vierde deel van de Storm-spin-off De kronieken van de Tussentijd met als titel De Ruimte van Klein. Martin Lodewijk schreef het laatste deel en de tekeningen werden verzorgd door Apri Kusbiantoro. Hem kennen we al van de reeksen De Verloren Verhalen van Lemuria en Saul. Zijn tekenstijl vertoont grote gelijkenissen met die van de oorspronkelijke Storm-tekenaar wijlen Don Lawrence. Tijdens de presentatie in december waren Martin Lodewijk en Romano Molenaar druk bezig met signeren, maar de huidige Storm-scenarist en eigenaar van Uitgeverij L, Rob van Bavel ,had tijd voor een exclusief interview waarin hij onder andere de langverwachte integrale uitgave van Storm aankondigt.
Romano Molenaar tekent de hoofdreeks van Storm en Apri heeft het laatste deel van De Kronieken van de Tusssentijd afgerond. Wordt hij de nieuwe tekenaar van Storm?
Van Bavel: “Die plannen zijn er nog niet, wel zijn we aan het kijken of we misschien iets met een andere spin-off kunnen doen. De Kronieken van de Buitenring hebben we ook nog. Wat mij betreft zijn De Kronieken van de Tussentijd nu wel afgerond. Ook omdat dit vierde deel het verhaal afrondt dat in het derde deel was begonnen. We hebben nu een mooi afgesloten cyclus van vier delen. De cyclus van Roodhaar loopt nog en De Kronieken van de Diepe Wereld zou ook nog kunnen. Er zijn dus nog een aantal richtingen die we op kunnen met Apri en Storm. Voor de hoofdreeks zal Romano Molenaar aanblijven als tekenaar.”
Aan de muur van het kantoor zie ik enkele pagina’s hangen van het nieuwe Storm-album De Jagers van Umatopee.
Van Bavel: “Dit is nog work in progress, het is het uitgewerkte scenario door Romano. Vanuit hier gaan ze naar de inkleurstudio Digikore in India die ze van de kleur voorzien in de typerende Don Lawrence-stijl.”
Het lijkt wel alsof de tekeningen minder gedetailleerd zijn de laatste albums. Of ligt dat aan de inkleuring? Als ik de laatste albums vergelijk met die waar Jorg de Vos aan heeft meegewerkt, zie ik wel verschil.
Van Bavel: “Dat is het verschil tussen het schilderen, wat Jorg deed, en de digitale inkleuring. Die laatste is wat harder en Jorg vond het altijd leuk om de decors aan te vullen.”
Heeft Romano niet zijn stijl aangepast?
Van Bavel: “Niet zijn stijl, maar wel de werkwijze. Jorg werkte op het artwork van Romano. Je had dus de potloodtekeningen van Romano en Jorg schilderde rechtstreeks op het origineel. Nu heb je nog steeds de potloodtekeningen van Romano, maar die inkt hij zelf in en vult deze met grijstinten. Daarna gaat het digitaal naar de inkleurstudio waar ze één speciale inkleurder op Storm hebben zitten. De inkleuring maken ze onder het lijnwerk van Romano. Als je de albums waar Jorg aan had gewerkt, vergelijkt met de huidige dan zie je nu duidelijker het werk van Romano. Het is meer zijn artwork geworden.”
Een bewuste keuze dus?
Van Bavel: “Op een gegeven moment moesten we die digitale kant wel op gaan. Met de hand inkleuren is heel arbeidsintensief en er zijn maar heel weinig mensen die nog schilderen. Jorg is een van de weinigen en hij levert echt fantastisch werk, ook al maakt hij zelf ook steeds meer digitaal werk. Maar voor hem is het halen van een deadline wel een issue. We kunnen moeilijk slechts een Storm-album in de vier jaar uitgeven.”
Dat is commercieel voor een uitgeverij niet verantwoord.
Van Bavel: “Dat klopt, maar ook voor Romano Molenaar als tekenaar belangrijk. Hij wil ook vooruit met zijn werk en nieuwe pagina’s leveren.”
Over Romano Molenaar gesproken, hij werkt nu ook voor Standaard Uitgeverij aan De Rode Ridder-spin-off Galaxa.
Van Bavel: “Die reeks wordt afgerond en dan werkt hij weer aan Storm en De Kronieken van Roodhaar. Daarnaast heeft hij zijn eigen gamestudio. We kunnen wel stellen dat hij het druk genoeg heeft als 'the hardest working man in the industry'. Maar hij wil wel heel graag strips blijven maken. Dus dan moet een continue productie gewaarborgd zijn. Daarom de keuze voor Storm en De Kronieken van Roodhaar.”
In 2011 kwam het eerste deel van de Storm-spin-off De Kronieken van de Buitenring uit, door Minck Oosterveer en Willem Ritstier. Door het overlijden van tekenaar Oosterveer is er nooit een vervolg op verschenen. Drie jaar later, in 2014, startte de spin-off De Kronieken van Roodhaar over de avonturen van Storms sidekick voordat ze elkaar hebben ontmoet. Het eerste deel werd nog geschreven door Roy Thomas, bekend van Red Sonja. Daarna schreef Rob van Bavel de reeks tot Robbert Damen het vanaf deel 6 van hem overnam. Romano Molenaar is nog steeds de tekenaar. Het door Molenaar getekende Galaxa, óók een spin-off, maar dan van De Rode Ridder, verschijnt sinds september 2022. De door Peter Van Gucht geschreven reeks stopt na zes delen in maart 2024.
Waarom werd er een eigen reeks van Roodhaar opgezet en niet ieder jaar een nieuw album van Storm?
Van Bavel: “Omdat toen wij verder gingen met Storm in 2007 er de keuze is gemaakt om met Romano Molenaar en Jorg de Vos te gaan werken. Jorg had echter langer de tijd nodig en Romano Molenaar wou graag verder. Daarom zijn we toen begonnen met de reeks over Roodhaar die digitaal werd ingekleurd.”
Nu zou je dus kunnen stoppen met Roodhaar?
Van Bavel: “Na het nieuwe Storm-album zal er waarschijnlijk een nieuw Storm-album komen en daarna misschien een Roodhaar.”
Commercieel is een spin-off toch minder interessant? Kijk maar naar de spin-offs van Thorgal, Xlll en I.R.$. Ze verkopen beduidend minder dan de hoofdreeks.
Van Bavel: “Hoe vind jij de spin-off van Roodhaar?”
Ik vind Storm beter.
Van Bavel: “Je merkt dat er twee soorten publiek zijn. Bij Roodhaar is het creatieve team vrijer in hun keuzes. Daarin zijn ze minder gebonden aan de setting. Bij Roodhaar heb je als vast personage alleen Roodhaar en de rest van de cast kun je er gewoon bij verzinnen. Bij Storm is dat een stuk minder. Je hebt de vaste drie-eenheid Storm, Roodhaar en Nomad. Marduk is de grote boze tegenstander en dan heb je nog Visfil en de zwerfmoordenaar. Dan heb je al een vaste cast van zes personen.”
Wanneer zien we Pandarve weer?
Van Bavel: “In het vorige album hoorde Storm haar stem in de telefooncel. Ik blijf soms hints geven, maar als je de albums van Martin Lodewijk leest dan zal je opvallen dat hij haar ook maar sporadisch opvoerde. Dat had je ook met Marduk, die kwam ook niet elk album voorbij. Ik vond het echt leuk om opnieuw met Marduk op de proppen te komen. Ik had hem al dood laten gaan en ook weer terug laten komen.”
Waarom heb je hem laten sterven?
Van Bavel: “Storm is een heel sterk personage en over zijn rol in de strip hebben Martin Lodewijk en ik wel discussies gehad. In het verhaal Het Rode Spoor (deel 25) was Storm bijvoorbeeld alleen maar op de vlucht. Voor mij mocht Storm wat onverschrokkener zijn. Toen ik noodgedwongen Storm overnam en Het Koraal van Kesmee (deel 29) schreef, koos ik voor een grote confrontatie tussen Storm en Marduk. Hierbij duwt hij Marduk in een diepe put terwijl hij hem wel had kunnen redden. Martin vond dat best ‘out of character’ maar ik vond dat prima bij een wat grimmigere held passen.”
Daarom liet je Marduk dus niet sterven door een zwaard. Zo kan hij altijd weer uit het dodenrijk terugkeren.
Van Bavel: “Maar houd er rekening mee dat sommige personages ook niet meer terugkomen. Kijk maar naar de serie Haas waar ik ook het scenario voor schrijf. Daarin is het hoofdpersonage ook vermoord en die komt echt niet meer terug.”
In 2015 verscheen het eerste volwaardige Storm-album van de hand van Rob van Bavel. Hij is ook de scenarist van de thriller Haas die sinds 2010 door Fred de Heij wordt getekend en eveneens bij Uitgeverij L verschijnt.
Dan nu DE vraag over Storm, wanneer komt de integrale uitgave?
Van Bavel: “In 2024 verschijnt het eerste deel van de integrale uitgave. Ik ga zelf het dossier schrijven en dat wordt een persoonlijk verhaal dat wordt verteld aan de hand van het privéarchief van Don Lawrence dat ik gekregen heb van zijn weduwe. Daarin zitten veel persoonlijke brieven en fotomateriaal. In het begin zal de integrale uitgave erg op het werk van Don Lawrence zijn gericht met veel uniek fotomateriaal. Het tempo is nog niet exact bekend. Storm is een langlopende serie en dan kan de integrale reeks niet met een album per jaar gaan verschijnen. Het zullen er waarschijnlijk drie per jaar worden, net zoals bij Trigië.”
Worden alleen de albums van Don Lawrence gebundeld of ook het werk van Romano Molenaar?
Van Bavel: “Alle verschenen Storm-albums zullen worden opgenomen, ook Commandant Grek, dat was het zogenaamde 0-nummer van Storm, en alle albums van Romano Molenaar en de spin-offs. Als uitgever heb ik een aantal praktische keuzes te maken. Storm is onze hoofdreeks, dus die moet gewoon altijd compleet zijn. Daarom verschijnen er ieder jaar ook enkele herdrukken, al dan niet met een andere cover.”
De commerciële gedachte van de uitgever.
Van Bavel: “Dat speelt ook een rol, maar bij de herdrukken ziet het er ook gewoon goed uit. Kijk maar naar De Kronieken van de Tussentijd. We kregen een compliment van Martin Lodewijk dat de heruitgave er zo mooi uitzag. Alles hebben we opnieuw gedaan: de lettering, het artwork digitaal scannen en we hebben ook tekstuele wijzigingen doorgevoerd. Een hoop werk en dat allemaal voor een herdruk. Maar dat is wat ik wil, een echte bijdrage leveren met mijn werk als uitgever. Dat verdient ook het publiek. Martin is trots op zijn verhaal en Dick Matena op zijn tekeningen.”
Alle integrales van Trigië, tussen 2020 en 2023 uitgegeven in zeven integrales. Vanaf 2024 is Storm aan de beurt.
Waarom zijn Martin Lodewijk en Dick Matena gestopt met deze Storm?
Van Bavel: “In 1998 stopte de toenmalige uitgeverij Big Balloon met de voorpublicaties, en zonder een voorpublicatie zijn deze reeksen niet te betalen. Daar kom je financieel gewoon niet uit. Als je alle kosten bij elkaar neemt, ben je een hoop geld kwijt en dat verdien je niet terug met een softcover van 9,95 euro. En met hardcovers in een beperkte oplage red je het ook niet. Daarom is een voorpublicatie gewoon nodig om de productiekosten (deels) te betalen en is een stripblad als Eppo, dat iedere twee twee weken verschijnt, zo belangrijk.”
Hoe gaat het met Eppo?
Van Bavel: “We gaan gewoon het zestiende jaar in met Eppo. De voorpublicaties van Storm, Franka, Isa Locus en Wynona zijn afgerond of lopen nog. Op dit moment is Ken Broeders een fantastisch verhaal voor ons aan het schilderen. Het wordt weer een heel mooi jaar voor Eppo.”
Andere reeksen die je uitgeeft, zijn onder meer strips van Arleston. Maar aan het Arleston-front lijkt het rustig.
Van Bavel: “Iedereen werkt aan zijn/haar reeks, maar soms nemen mensen een pauze. Jean-Louis Mourier, de tekenaar van De Trollen van Troy heeft bijvoorbeeld de afgelopen twintig jaar bijna onafgebroken gewerkt. Hij is in de zestig en nam een sabbatical van twee jaar. Inmiddels is er al wel een nieuw album van zijn hand gekomen. Didier Tarquin, de vaste tekenaar van Lanfeust, is voor Glénat een eigen serie (U.C.C. Dolores) gaan maken. Dan mis je dus je twee hoofdseries. Ythaq van Adrien Floch is gestopt, hoewel daar wel one-shots van zullen verschijnen. Dit zijn series die al heel lang lopen en mensen willen soms gewoon even iets anders.”
Hoe zit het met alle losse spin-offs die zich in het Lanfeust-universum zouden afspelen?
Van Bavel: “In Frankrijk is het blad Lanfeust Mag gestopt en daarin verschenen al die reeksen in voorpublicatie. Dan ben je dus je voorpublicatie kwijt en zelfs in Frankrijk kunnen dergelijke reeksen niet bestaan door alleen de albumverkoop.”
Uitgeverij L is ook de uitgever van de fantasyreeks Lanfeust en de komische spin-off Trollen van Troy. Van deze laatste moet deel 26 nog in het Nederlands verschijnen. De sf-reeks Ythaq is compleet in vertaling met zeventien verschenen delen. Didier Tarquin schrijft en tekent op eigen houtje de sf-reeks U.C.C. Dolores die ook bij Uitgeverij L in vertaling uitkomt. Van de vijf in het Frans verschenen delen heeft Uitgeverij L nog maar de eerste drie vertaald. de verhalen moeten eerst in Eppo voorgepubliceerd worden.
Je werkt ook samen met Franka-auteur Henk Kuijpers.
Van Bavel: “We ondersteunen Henk met een aantal praktische zaken.”
Hoe zit het met de herdrukken van Franka?
Van Bavel: “Twee jaar geleden zijn er een paar verschenen, en er staan er meer op de planning. Henk werkt nu aan het nieuwe verhaal Klifhanger en geniet ook van het leven.”
Volgens mijn vaste stripwinkel zijn de eerste twintig delen zo goed als uitverkocht
Van Bavel: “Daar wordt dus aan gewerkt. We zorgen ervoor dat we alle digitale bestanden op orde hebben. En Henk is serieus met zijn digitale archief bezig.”
Tijd voor een integrale editie van Franka.
Van Bavel: “Daar gaat Henk Kuijpers over, niet ik.”
Nog niet in het Nederlands, maar al wel in het Duits loopt Franka als integrale reeks. Sinds juli 2022 zijn bij All Verlag al twee integrales verschenen van elk 216 pagina's met telkens vier verhalen en een dossier van 32 pagina's.
En January Jones?
Van Bavel: “Jazeker. In 2024 komt January Jones weer terug met deel 13. Er komt dus weer een hoop Nederlands materiaal aan. Daar moet ik ook rekening mee houden bij het maken van de indeling voor Eppo van de komende maanden. Dat is soms een grote uitdaging met zoveel beschikbare reeksen.”
Je richt je duidelijk op Nederlandse auteurs.
Van Bavel: “Absoluut en daarnaast ben ik altijd op zoek naar nieuwe Nederlandse auteurs voor L. Zo zijn Hanco Kolk en Peter de Wit overgestapt naar L met hun reeks S1ngle.”